Maatschappelijk Verantwoord Innoveren

Onlangs stuurde de gemeente Hilversum een Open Brief aan de overheid met zeventien stimuleringsmaatregelen. Doel van het initiatief is het belang van de digitale creatieve industrie te benadrukken. De brief werd door tal van ondernemers ondertekend. Zo ook door Alain Dujardin, partner bij innovatie- en designbureau Greenberry in Utrecht en design researcher Danielle Arets. Als het aan hun ligt komt er een nieuw label voor Maatschappelijk Verantwoord Ontwerp.

Het advies aan het nieuwe te vormen kabinet luidt: ‘Creëer een experimenteerregeling voor digitale diensten die principes als Privacy –by-Design, exploitatie van intellectueel eigendom en mediawijsheid omarmen.’ Dujardin kan zich hier helemaal in vinden. “Bij het ontwerpen van – mogelijk disruptieve - innovatieve digitale diensten wordt te weinig gekeken naar de mogelijke nadelige neveneffecten die het product kan hebben. Ontwerpers moeten zich hiervan meer bewust zijn en al in de eerste fase van het ontwerp die neveneffecten onderzoeken.”

Disruptieve neveneffecten

Dujardin & Arets geven als voorbeeld een slimme thermostaat, goed voor het milieu, maar wat gebeurt er met de data die door de thermostaat wordt verzameld. “Waar komt die data terecht en wat doet diegene ermee? Wordt er voor mijn gegevens betaald en wil ik dat als gebruiker eigenlijk wel? Of neem een disruptieve dienst als Uber. Een op zich prachtig product, dat echter wel de taximarkt op zijn kop zet. Tijdens de hoerastemming bij de introductie worden de mogelijke neveneffecten vaak vergeten. Dat gold ook voor Airbnb. We moeten zorgen dat we producten ontwerpen die zich in ons leven mengen zonder storend te zijn.”

Privacy scan

Greenberry maakt digitale producten voor onder andere Zilveren Kruis, Centraal Beheer en Nespresso, maar ook voor de publieke omroep, zoals de Vroege Vogels app en het platform voor Eva Jinek. Dujardin: “We willen producten maken die het leven beter maken, die problemen oplossen. Liefst zonder neveneffecten waar de consument niet op zit te wachten. Daarbij wil ik benadrukken dat de consument zelf ook een verantwoordelijkheid heeft om zijn privacy af te schermen. In de praktijk echter zien we dat daar weinig interesse voor is. Het is dus belangrijk dat wij dat als makers in het proces embedden. Dat we al in het ontwikkelproces door – eventueel een buitenstaander – een privacy scan laten uitvoeren, zodat we de mogelijke negatieve impact kunnen voorspellen.”

MVO keurmerk

Neemt als voorbeeld de milieubelastende producten, die maatschappijbreed zijn aangepakt. “Er is een grote slag gemaakt met duurzaamheid. Ontwerpers van producten en bedrijven zijn er mee aan de slag gegaan. Dit moet nu ook gebeuren met de digitale producten die we ontwerpen" vinden Dujardain & Arets. Er moet een nieuw bewustzijn komen. We moeten bedrijven gaan benoemen en belonen die het goed doen, die bij het ontwerp van digitale producten onze privacy beschermen, die nadenken wat de consequenties van hun idee zijn. We kunnen jaarlijks juist die ontwerpers uitlichten die heel nadrukkelijk nadenken over wat ze teweeg brengen met hun ontwerp. We moeten een bewustzijn – of cultuur – creëren waarin het heel normaal is dat we op de juiste manier omgaan met data verzamelen en privacy!”

Creatieve industrie en overheid

Wat hun betreft ligt er zowel een rol voor de creatieve industrie als voor de overheid. “Wij, de creatieve industrie, zijn degenen die oplossingen bedenken voor grote problemen en uitdagingen. We praten er niet alleen over, maar we maken het. Complexe problemen, zoals het beschermen van privacy, kunnen wij oplossen. De overheid – liefst internationaal - moet daar de weg voor vrij maken.” Verder ziet ze een rol voor het onderwijs. “We moeten jongeren leren dat er consequenties zitten aan alles wat online wordt aangeboden. Als ik een gratis dienst krijg aangeboden, moet ik de afweging maken wat er voor mij inzit en wat het me kost als ik data aan de achterkant van het proces achterlaat. Tot waar vind ik dat acceptabel.”

Arets vervolgt: “We vragen nu veel van bedrijven. Producten moeten veilig zijn en liefst ook duurzaam en onder goede arbeidsomstandigheden geproduceerd worden. We willen bovendien weten waar bedrijven hun geld in investeren. Er zijn tal van richtlijnen en keurmerken waar bedrijven en producenten aan moeten voldoen. Maar de richtlijnen voor privacy zijn onduidelijk of beter gezegd ondoorgrondelijk. Als je een app installeert krijg je een ellenlang juridisch document waarin je van alles moet aanvinken. Maar wie begrijpt dat? Wie begrijpt bovendien de verdienmodellen achter alle online gratis diensten die worden aangeboden? Ook op dit vlak willen we transparantie. Het door ons geintroduceerde label is vooral ook een trigger om de communicatie hieromtrent te bevorderen binnen bedrijven, overheden en natuurlijk ook ontwerpopleidingen.”